ماهنامه علمی سبک شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)
سال 14، شماره 4، تیر 1400 ، شماره پی در پی 62

تحلیل و تبیین پانصد نامۀ اسارت با توجه به ادبیات اسارتگاهی

صفحه (73 - 88)
جواد کامور بخشایش ، اصغر دادبه (نویسنده مسئول)
تاریخ دریافت مقاله : شهریور 1399
تاریخ پذیرش قطعی مقاله : آذر 1399

چکیده
زمینه و هدف: هر انقلاب و تحول اجتماعی بر همۀ مناسبات زندگی انسان تأثیر میگذارد. رخدادهای بزرگی چون انقلاب و جنگ فقط ابعاد سیاسی و اجتماعی را تغییر نمیدهند، بلکه در قلمرو هنر نیز دگرگونی می‌آفرینند و ادبیات ‌بعنوان یکی از زیرشاخه های هنر دچار تحول و دگرگونی میشود و از آن مفهوم جدیدی به نام ادبیات پایداری شکل میگیرد. این ادبیات در درون خود به شاخه های مختلفی تقسیم میشود که ادبیات اسارتگاهی یکی از آنهاست. ادبیات اسارتگاهی برآیند تجربۀ زیستۀ اسیران جنگی در اردوگاه هاست که در قالب نامه یا خاطره نمود مییابد. پرداختن به این ادبیات از این نظر ضرورت دارد که هنوز این ادبیات به اندازۀ کافی و لازم تحلیل و تبیین نشده و تجربۀ زیستۀ اسیران جنگی در اردوگاه های عراق بازتاب لازم را نیافته است. از حدود چهل هزار اسیر ایرانی در اردوگاههای عراق حدود ده میلیون نامه به خانواده هایشان ارسال ‌شده که ضرورت دارد محتوای این نامه ها برای بررسی ابعاد ادبیات اسارتگاهی تحلیل شوند. این پژوهش درصدد پاسخگویی به این سؤال است که اسیران در شرایط سخت جنگی به چه چیزهایی می‌اندیشیدند و چه افکار و اندیشه ای در سر داشتند؟ در این مقاله تلاش شده پانصد نامه از نامه های اسارت تحلیل و تبیین شوند. این نامه ها پیش ‌از این توسط جمعیت هلال‌احمر ایران انتخاب ‌شده و در دو جلد کتاب انتشار یافته است.
روش مطالعه: روش پژوهش تلفیقی از کمّی و کیفی و تحلیل محتوا با استفاده از آثار پدیدآمده در حوزۀ ادبیات اسارتگاهی است.
یافته ها: اسیران جنگی در شرایط خاص زندگی خود به مفاهیمی چون خدا، ولایت، صبر و شکیبایی و توسل به ائمۀ اطهار، مقاومت، صبر و دعوت به شکیبایی و ایستادگی می‌اندیشیدند.
نتیجه گیری: نامه های دوران اسارت فرهنگ استقامت و پایداری را بر سرزمین ایران و در قلب ایرانیها استوار ساخت. آنان در سختترین شرایط آموزه های دینی و الهی را بر خانواده ها گوشزد کرده، خود نیزَ عرفان نظری و عملی را آموختند و بدین ترتیب ادبیات حاکم برنامه ها گونۀ تازه ای از فرهنگ و ادبیات اسارتگاهی را پدید آورد که در نوع خودش کم‌نظیر است.

کلمات کلیدی
ادبیات پایداری , ادبیات اسارتگاهی , نامه‌های اسارت , تحلیل محتوا.

• آرشیو دفتر ادبیات و هنر مقاومت، حوزۀ هنری.
• آیینه‌های مقاومت و عاطفه، متن و پاسخ 110 نامه از اسیران ایرانی، جمعیت هلال‌احمر جمهوری اسلامی ایران، نمایندگی ولی‌فقیه در امور آزادگان.
• ادبیات اسارتگاهی، سرهنگی، مرتضی (1377)، نامۀ پژوهش، شمارۀ نهم.
• ادبیات اسارتگاهی روایت مبارزه با دستان بسته، کامور بخشایش، جواد (1396)، سایت ایبنا، 26 مرداد 1396.
• جلوه‌های ادب مقاومت در وصیت‌نامۀ شهدا، پنبه‌زاری، یدالله (1391)، جلد 3، کرمان: گرا.
• درآمدی بر جامعه‌شناسی ادبیات، تیموری اسفیجی، عباس (1388) مجلۀ الکترونیکی نگاه نو؛ وصیت‌نامۀ کامل شهدا، تهران: واحد انتشار آثار و اسناد شهدا و ایثارگران.
• پرنده‌های کاغذی، نامه‌هایی از بازداشتگاههای اسرای ایرانی در عراق (1369) به کوشش دفتر ادبیات و هنر مقاومت، حوزۀ هنری.
• پیام و پیام‌رسانی اسیران جنگی ایران در اردوگاههای عراق (1383) تهران: دفتر ادبیات و هنر مقاومت.
• تحلیل زیباشناختی وصیت‌نامه‌های شهدا، دبیری، مینا (1394) پایان‌نامه برای دریافت کارشناسی ارشد زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه آزاد واحد تهران‌جنوب.
• دانشنامۀ زبان و ادب فارسی (1384) جلد 1، تهران: فرهنگستان زبان و ادب فارسی.
• درآمدی بر جامعه‌شناسی ارتباطات، دارابی، علی (1340) تهران: جهاد دانشگاهی.
• دربارۀ ادبیات، چارسکی، لونا (1356) ترجمۀ ع. نوریان، چاپ سوم، بی‌جا: شباهنگ.
• روایت هجران (امام خمینی و آزادگان) (1375) خاطرات و نامه‌های دوران اسارت آزادگان، تهران: موسسۀ تنظیم و نشر آثار امام خمینی (ره).
• زندان موصل، خاطرات اسیر آزادشدۀ ایرانی، رباط جزی، علی‌اصغر و کامور بخشایش، جواد (1394) تهران: سورۀ مهر.
• شعر سیاسی در دورۀ دوم پهلوی، درستی، احمد (1375) تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی.
• فرهنگ جبهه، فهیمی، مهدی (1368) جلد 3: مکاتبات، تهران: سوره.
• مبانی ارتباطات جمعی، دادگران، سیدمحمد (1385) تهران: فیروزه.
• نامه‌ها؛ سفیران مقاومت، گروه تحقیق و نویسندگان (1376) تهران: دفتر پژوهش و انتشارات ستاد کل رسیدگی به امور آزادگان.
• نامه‌های اسارت، آزادۀ شهید محمود امجدیان (1371) تهران: حوزۀ هنری.
• نامه‌های جنگ، میرکاظمی، سیدمحمد و باغستانی، کیومرث (1388)، تهران: بنیاد حفظ آثار و نشر ارزشهای دفاع مقدس.
• نامه‌های دلتنگی (1378) به کوشش علی شیرازی، تهران: دفتر ادبیات و هنر مقاومت.